Van'da Osmanlı döneminde kentin ulaşım sorununun çözümü için günde 2 bin 500 kişinin taşınabileceği "Elektrikli Tramvay Projesi" hazırlandığı belirlendi.
Van'ın Osmanlı dönemindeki konumuyla ilgili araştırma yapan Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kentin tarihi üzerine arşivlerde araştırma yaptığı sıralarda ilginç bazı belgelere ulaştığını, bunlardan en önemlisinin de Osmanlı Devleti'nin kentin ulaşım sorununu çözmek için 107 yıl önce Elektrikli Tramvay Projesi'ne ilişkin olduğunu anlattı.
Kardaş, kentte son yıllarda konuşulan ulaşım sorununun tramvayla çözülmesinin 107 yıl önce de tartışılan ve projesi hazırlanan bir konu olduğunu belirterek, "Van'da tramvay çalıştırılması, bir altyapının oluşturulması Osmanlı dönemine hastır. Dolayısıyla Van'da tramvay yapmak, bu ulaşım sorununu çözmek bir Osmanlı projesidir." dedi.
İkinci meşrutiyetten sonra 1908'de Osmanlı hükümetinin Van'a bir mühendis gönderdiğini ve ulaşım sorununu çözmek için altyapı araştırması yaptırdığını ifade eden Kardaş, şöyle konuştu:
"Van'a gönderilen mühendisin hazırladığı kroki, haritaya ulaşmış bulunmaktayız. Osmanlı ve Cumhuriyet arşivinde de kopyası olan bir harita. Elimizdeki harita 1909 yılına ait bir haritadır. Haritada tramvay hattının İskele Caddesi'nden başlayıp eski Van şehrindeki hükümet konağına kadar gelen bir hat üzerinde kurulması planlanmıştır. Şu anki şehir nüfus yoğunluğu 107 yıl önce yapılan projeyle örtüşmektedir."
Van Kalesi arkasındaki eski Van şehrinin hükümet konağından kuzeye doğru hafif şekilde giden tramvay hattının Erek Dağı eteklerine kadar gitmesinin planlandığını vurgulayan Kardaş, şöyle devam etti:
"Şimdiki Bostaniçi Mahallesi'ni de aşan bir alanda tramvay yapılması kararlaştırılıyor. Planlanan tramvayın büyük bir kapasitesi var. Günde 2 bin 500'e yakın insan eski Van şehrinden bağ ve bahçelerin olduğu mevkiye gidip orada çalışıyor, oradan da akşam saatlerinde dönüp evlerine geliyorlar. O dönem Van'da vasıta sıkıntısı bulunmaktaydı. İnsanlar ya yürüyerek ya da öküz arabalarıyla gidiyordu. Osmanlı hükümeti bu sıkıntılar üzerine devreye giriyor ve bu şekilde bir tramvay yapmaya karar veriyor. Tramvayın o gün taşıyabileceği insan sayısı 2 bin 500'ün üzerinde hesaplanıyor. Aynı zamanda her yolcudan 40 para ulaşım ücreti olarak alınması planlanıyor. Bu tramvay hattı faaliyete geçtiğinde Van'ın ulaşım sorunu yüzde 99 çözülmüş olacaktı."
- "Elektrik santrali kurulmak istendi"
Osmanlı mühendisinin hazırladığı projede tramvayın elektrikle çalıştırılmasının ve elektriğin temin edilmesi için de Van'ın kuzey ve güneyinde bulunan iki çaydan faydalanılmasının planlandığına dikkati çeken Kardaş, şunları kaydetti:
"Van'a 75 kilometre uzaklıkta Erciş ilçesi tarafındaki Bendimahi ve 24 kilometre uzaklıktaki Gevaş ile Edremit ilçeleri arasındaki Engil nehrinden istifade etmek isteyen hükümet, burada bir elektrik santrali kurmak istiyor. Bu elektrik santralinden elde edeceği enerjiyle hem yapacağı tramvayın çalıştırılmasını, hem de şehir ve sokakların aydınlatılması için projeyi yapıyor. Dönemin Ticaret ve Bayındırlık Bakanlığı tarafından hazırlatılan ve İstanbul'a gönderilen proje işleme konuluyor ama Osmanlı Devleti'nin içerisinde bulunduğu durum ve Balkan Savaşlarının başlaması, hemen akabinde 1. Dünya Savaşı'nın başlaması, savaşta Van'da bulunan Ermenilerin isyan etmesi ve son olarak Osmanlı Devleti'nin savaştan yenik çıkması bu projenin hayata geçirilmemesine neden olmuştur. Günümüzde bu Osmanlı projesini hayata geçirebilecek imkanlar şu anda mevcuttur. Gerek valilik, üniversite, belediye ve aynı zamanda Ulaştırma Bakanlığının da bu proje üzerinde çalıştığını biliyorum. İnşallah hükümetimiz bu projeyi de devreye sokacaktır. Tıpkı Sultan Abdülmecit döneminde hazırlanan Marmaray projesi gibi. Bugün de bu proje hayata geçirilirse Van'da bir Osmanlı projesi daha hayata geçmiş olacaktır."
Mühendisler ve şehir planlayıcıları için çok büyük bir öneme sahip projenin uygulanması halinde, üniversitenin 25 bine yakın öğrencisi ile kent sakinlerinin daha ucuz, kaliteli ve güvenli yolculuk yapabileceğini belirten Kardaş, Osmanlı Devleti'nin 107 yıl önceki 70 bin nüfuslu Van için düşündüğü projenin, bugün de hayata geçirilmesiyle nüfusu 1 milyonu aşan kentin ulaşım sorununun ortadan kalkabileceğini söyledi.
Projedeki hattın bugün de kullanılabileceğine hatta ayrı iki bölgeden desteklenerek daha da geliştirilebileceğine değinen Kardaş, şu değerlendirmelerde bulundu:
"Yüz yıllık hayal gerçek olabilir. Bu hayalden öte projeye dönüşmüş. Yani gerçekleşmesi an meselesiydi. O dönemde Osmanlı hükümeti 70 bin nüfuslu Van için böyle bir proje hayata geçirmişken bugün 750 bin ile 1 milyon nüfusa yaklaşan Van için böyle bir proje çok büyük ve hayati bir öneme sahiptir çünkü ulaşım sorununu hem ucuz hem güvenli bir şekilde çözülür. Van gibi büyük bir şehrin böyle bir ulaşım vasıtasından mahrum olması, devletimiz için de vilayetimiz için de büyük bir kayıptır. Osmanlı Devleti toplam nüfusu 70 bin olan şehirde daha 1909 yılında devreye girip bu projeyi yapıyorsa, 21. yüzyılda, 2016'da bulunan hükümetimiz ve devletimizin böyle bir projeyi hayata geçirmemesi bence çok büyük bir eksiklik olur. 107 yıl önce Osmanlı Devleti'nin çizdiği projenin bugün hayat bulması büyük bir mutluluk olur bence. Osmanlı mirasına sahip olmak bakımından da önemli."